غذای سالم لازمه سلامت خانواده است
دکتر «سیده معصومه مصطفوی»، پزشک، مدرس دانشگاه و مادر سه فرزند، تا حد زیادی به گفته های خود که از مبانی علمی نشات می گیرد، در تهیه ی مواد غذایی و پخت وپز عامل است. به هر حال، وی معترف است که بچه های این زمانه بیش تر علاقه مند به غذاهای آماده و گرانی هستند که ارزش غذایی ندارند. او هم چنین می گوید شوهرش عاشق غذاهای خانگی است و چند سالی است که اصلاً گرد غذاهای رستورانی، فست فود و سرخ کردنی نمی گردد؛ مگر این که چاره ای نداشته باشد.
به گزارش موج رسا; دکتر «سیده معصومه مصطفوی»، پزشک، مدرس دانشگاه و مادر سه فرزند، تا حد زیادی به گفته های خود که از مبانی علمی نشات می گیرد، در تهیه ی مواد غذایی و پخت وپز عامل است. به هر حال، وی معترف است که بچه های این زمانه بیش تر علاقه مند به غذاهای آماده و گرانی هستند که ارزش غذایی ندارند. او هم چنین می گوید شوهرش عاشق غذاهای خانگی است و چند سالی است که اصلاً گرد غذاهای رستورانی، فست فود و سرخ کردنی نمی گردد؛ مگر این که چاره ای نداشته باشد.
* خانم دکتر! در چرخه ی زندگی از بدو تولد تا کهن سالی چه نکات تغذیه ای باید مورد توجه قرار گیرد؟
تغذیه عامل تقویت کننده ی جسم و روح است و ارزش بسیاری دارد. شیر مادر، غذایی منحصربه فرد و ایده آل برای کودک در شش ماه اول زندگی است. شیر مادر غذایی پاک و تمیز است. ایجاد آلرژی نمی کند و به راحتی قابل هضم است. کودکانی که شیر مادر می خورند، کم تر به بیماری های عفونی و اسهال مبتلا می شوند و از نظر اقتصادی نیز به صرفه است.
در برنامه ی غذایی کودکان و نوجوانان که دوران رشد را سپری می کنند، باید پنج گروه اصلی مواد غذایی مصرف شوند. گروه نان و غلات، منبع کربوهیدرات های پیچیده و فیبر، برخی ویتامین های گروه B، آهن و مقداری پروتئین و منیزیم هستند. این گروه برای تأمین انرژی رشد و سلامت دستگاه عصبی لازم است. گروه سبزی ها و میوه ها که شامل انواع سبزی های برگ دار، انواع میوه، آب میوه ی طبیعی و میوه های خشک است، انواع ویتامین های A، B و C، موادمعدنی مانند پتاسیم، منیزیم، آهن و مقدار قابل توجهی فیبر دارند. این گروه برای حفظ مقاومت بدن در برابر عفونت ها، ترمیم زخم، بهبود دید در تاریکی و تقویت بینایی و سلامت پوست ضروری است. دارای خاصیت آنتی اکسیدانی هستند و در پیش گیری از ابتلا به سرطان نقش مهمی دارند. بهتر است سبزی ها به صورت خام مصرف شوند؛ چون ویتامین های آن بیش تر حفظ می شوند.
شیر و لبنیات شامل موادی مانند شیر، ماست، پنیر، کشک، بستنی و دوغ بدون گاز و نمک هستند که بهتر است از انواع کم چرب آن استفاده شود. مواد مغذی این گروه بعضی از انواع ویتامین های A و B، پروتئین، کلسیم و فسفر است. مصرف این مواد برای استحکام استخوان ها و دندان ها، رشد و سلامت پوست و مو لازم است. گروه گوشت و حبوبات، تخم مرغ و مغزها شامل موادی مانند گوشت های قرمز و سفید، تخم مرغ، حبوبات و مغزها (بادام، فندق، پسته و انواع تخمه) مواد مغذی مهم شامل پروتئین، آهن، روی و بعضی از ویتامین های گروه B است. این مواد برای رشد، خون سازی و سلامت دستگاه عصبی لازم است. گروه قندها و چربی ها که شامل چربی های جامد و روغن های مایع، مواد قندی و نوشیدنی هاست. افراد بزرگ سال باید از این گروه کم تر مصرف کنند.
* با این حساب باید تنوع و تعادل در برنامه ی غذایی روزانه رعایت شود؟
بله. توجه به تنوع و تعادل در برنامه ی غذایی روزانه در تمام دوران زندگی ضروری است. تعادل به معنی مصرف مقادیر کافی از مواد غذایی مورد نیاز است. تنوع یعنی مصرف انواع مختلف مواد غذایی اصلی، نوشیدن مقدار مناسب از مایعات و آب تا هشت لیوان، پرهیز از مصرف زیاد نمک و شکر، استفاده از روغن های مایع مانند روغن زیتون، کنجد و آفتابگردان به جای روغن حیوانی و روغن جامد. افزایش مصرف فیبر که در غلات کامل حبوبات، مغزها و انواع سبزی ها وجود دارد. مصرف مواد غذایی روزانه طوری تنظیم شود که وزن مطلوب اشخاص حفظ شود.
در برنامه ی غذایی سال مندان باید بر مصرف غذاهای کم چرب، کم نمک و پرفیبر تأکید گردد. غذاهای چرب و سرخ شده کم تر مصرف شود. غذاها به صورت آب پز، بخارپز و کباب شده استفاده شود. روزانه یک قاشق سوپ خوری روغن گیاهی مانند روغن زیتون همراه غذا یا سالاد مصرف شود. از خوردن سس های پرچرب خودداری شود. تا حد امکان مصرف گوشت قرمز و چربی های حیوانی کاهش یافته و گوشت مرغ، ماهی و سویا جایگزین آن گردد. مصرف هفته ای دو بار ماهی در رژیم غذایی باعث کاهش بیماری های قلبی عروقی و پیش گیری از آلزایمر می شود. مصرف روزانه شش تا هشت لیوان آب و مصرف روزانه مکمل های غذایی محتوای ویتامین ها و مواد معدنی برای سلامت افراد سال مند ضروری است.
* چه آداب غلط تغذیه ای در میان افراد به خصوص زنان وجود دارد؟
مصرف غذاهای آماده و فرآوری شده، استفاده ی بیش از حد از فست فود، انواع کنسروها، سوسیس و کالباس و مواد غذایی فریزشده، به شدت سلامتی افراد را تهدید می کند. این مواد به دلیل تحمیل کالری بیهوده به بدن، مواد غذایی ناسالم شمرده می شوند و عوارض سوء روی سلامت زنان دارند. عمده ترین افراد جامعه کودکان و جوانان هستند که روزبه روز بیش تر علاقه مند مصرف این نوع تغذیه می شوند. خطر مصرف غذاهای آماده، هزارها بار بیش تر از سیگار است. استفاده از آب میوه های صنعتی به دلیل شکر زیاد و دیگر افزودنی ها به هیچ وجه جانشین مناسبی برای آب میوه های طبیعی نیست. متأسفانه بسیاری از دختران و زنان با پیروی از رژیم های تک خوری و غلط و مصرف خیلی کم مواد غذایی لازم، سعی در حفظ تناسب اندام خود دارند و از سفره ی غذایی که حاوی غذاهای سنتی مغذی و تلفیق شده با گروه های متعدد غذایی هستند جدا شده، با عدم مصرف سبزی های تازه، شیر و لبنیات در معرض خطرهای جبران ناپذیری قرار می گیرند و به دلیل استفاده ی نادرست از مواد غذایی در معرض سوءتغذیه و بیماری هایی از جمله کم خونی فقر آهن و نرمی استخوان واقع می شوند!
عادت به طعم شوری و شیرینی، غذاهای پرچرب، پرخوری، استفاده بیش از حد از تنقلات، کاهش یا حذف سبزی ها و میوه ها در برنامه ی غذایی از همان دوران کودکی شکل می گیرد. این عادت های تغذیه ای در جوانی و بزرگ سالی نیز ادامه می یابد. عدم توجه به تعادل و تنوع در استفاده از پنج گروه اصلی مواد غذایی و مصرف غذاهای سرخ شده، چرب و پرنمک از عادت های غلط تغذیه ای رایج هستند که بی توجهی و عدم آگاهی زنان به این مسائل، سلامت آنان را به خطر انداخته و در نتیجه، سلامت خانواده نیز تحت شعاع این مسئله قرار می گیرد.
* ناامنی غذایی برای زنان در سطح جهان به خصوص در ایران چیست و چگونه می توان آن را مهار کرد؟
ناامنی غذایی به هرگونه اختلال در دسترسی افراد به مواد غذایی سالم و کافی، سطح تولید و قیمت محصول های کشاورزی و همین طور درآمد افراد اطلاق می شود. درآمد خانواده از عوامل مهم در تأمین امنیت غذایی در یک نظام اجتماعی است. عامل مهم دیگر در تأمین امنیت غذایی جامعه، ذائقه ی دانش تغذیه ای خانواده ها به خصوص زنان در نحوه ی تخصیص بودجه برای تهیه ی بهترین نوع غذای در دسترس و چگونگی تقسیم آن در خانواده است. امنیت غذایی زمانی تأمین می شود که سرانه ی سبد غذایی خانواده به صورت صحیح انتخاب و تهیه شود و برای افراد خانواده به مقدار کافی و به طور صحیح طبخ شود تا عناصر و مواد غذایی سالم و صحیح به سلول ها برسد. یک جامعه یا خانواده، زمانی در امنیت غذایی به سر می برد که همه ی اعضای آن در هر زمانی، دسترسی به مواد غذایی کافی و سالم داشته باشند. ناامنی غذایی سبب می شود توانایی افراد برای دسترسی به منابع غذایی موجود مصرف آن، به خصوص کسانی که در مقابل ناامنی های غذایی آسیب پذیرند مانند کودکان و زنان کاهش یابد و باعث ایجاد آسیب در بخش سلامت، بهره وری و در موارد حاد تهدیدی برای حیات انسان هاست.
ناامنی غذایی در اقشار کم درآمد جامعه شیوع بیش تری دارد. هم چنین در خانوارهای با تعداد فرزند بیش تر، دارای فرزند زیر هجده سال و زن سرپرست بیش تر بوده است. از آن جایی که یکی از عوامل اصلی در نامناسب بودن سبد غذایی هر خانوار، توزیع نامناسب آن بین اعضای خانوار، عدم شناخت گروه های غذایی و نیاز بدن به هر کدام از گروه ها و در اولویت قراردادن بعضی از آن هاست؛ بنابراین نقش آموزش در ارتقای فرهنگ سواد تغذیه ای جامعه، به خصوص زنان ارزش مند خواهد بود. برای تأمین امنیت غذایی در یک کشور، باید یک سازمان متولی امنیت غذایی بر تولید یا واردات مواد و محصول های غذایی، آموزش، تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و سیاست گذاری های کلان اقتصادی نقش ایفا کنند.
* فقر اقتصادی چه تأثیری بر تغذیه ی زنان دارد و چگونه می توان آن را با آسیب کم تری پشت سر گذاشت؟
فقر اقتصادی سبب می شود افراد، به خصوص زنان از حداقل منابع پولی برای دسترسی به سبد غذایی استاندارد محروم شوند؛ بنابراین هزینه های تأمین مسکن، پوشاک، سلامت و دیگر هزینه های معمول زندگی حذف می شود. سوءتغذیه و گرسنگی در جامعه افزایش می یابد و تعداد کسانی که هر روز در اثر فقر سلامت شان به خطر می افتد، زیاد می شود. میزان مصرف پنج گروه اصلی مواد غذایی از نظر قیمت با میزان درآمد خانواده ارتباط دارد؛ به نحوی که میزان مصرف غلات کربوهیدرات مواد قندی و چربی که مواد غذایی ارزان هستند، بیش تر از حداقل نیاز روزانه بوده و میزان مصرف پروتئین، میوه، شیر و لبنیات کم تر است. این مسئله حاکی از پایین بودن قدرت خرید و نبود فرهنگ صحیح تغذیه است. زمانی که خانواده به علت مشکل مالی با عدم دسترسی به مواد غذایی مناسب روبه روست، زنان و مادران خانواده با تقلیل کمی و کیفی غذای خانوار و کم کردن دریافت غذایی خود، مانع از ناامنی غذایی کودکان می شوند و این تهدیدی جدی برای سلامت مادران و زنان است که این امر به تدریج گریبان گیر دیگر اعضای خانواده می شود. زنان به علت نیازهای تغذیه ای خاص که در دوران مختلف زندگی مانند بارداری و شیردهی دارند، بر اثر عدم دریافت مواد غذایی کامل و مغذی به شدت آسیب پذیرند و به تدریج دچار عوارضی مانند کم خونی فقر آهن و پوکی استخوان می شوند.
کنترل فقر اقتصادی در جامعه و سیاست گذاری برای کاهش آن و هدف گیری درست برنامه های حمایتی و بالابردن سطح سواد تغذیه ای زنان، قطعاً به حل این معضل کمک خواهد کرد و سطح عمومی سلامت زنان در جامعه ارتقا می یابد.
* مواد غذایی که بر ناباروری اثر می گذارند چیست؟ آیا می توان از طریق تغذیه، ناباروری را تا حدودی درمان کرد؟
تغذیه ی ناکافی و غیرسالم می تواند آثار بسیار نامطلوبی بر سیستم باروری بگذارد و حتی عاملی برای ناباروری مردان و زنان گردد. از جمله مواد غذایی ناسالم می توان به فست فودها، انواع کنسروها، سوسیس و کالباس، چیپس و پفک، نوشابه های گازدار، رنگ های خوراکی و بسیاری از شیرینی ها و مواد قندی اشاره کرد که مصرف بی رویه اش به کاهش توانایی باروری منجر خواهد شد. یکی از عوارض مشترک این گونه مواد چاقی است. چاقی چون ایجاد کننده ی تغییرهایی در هورمون های بدن است، می تواند بر آزادسازی تخمک و قدرت باروری اثر منفی بگذارد. استفاده از مواد غذایی فریزشده، به ویژه اگر بسته بندی آن ها نامناسب باشد یا بیش از زمان استاندارد در فریزر نگه داری شود، به دلیل از بین رفتن بعضی از املاح و ویتامین های مواد غذایی روی باروری اثر سوء می گذارد. هم چنین استفاده از مشروبات الکلی و استعمال سیگار به دلیل اختلال عمل کرد غدد جنسی، موجب کاهش باروری در زنان و مردان می شود. مطالعه ها نشان می دهند زنانی که از یک رژیم غذایی سالم و مقوی بهره مند هستند، 46درصد کم تر از بقیه ی زنان دچار ناباروری می شوند.
استفاده از مواد غذایی دارای ویتامین و املاح معدنی مانند انواع میوه ها و سبزی های تازه، حبوبات، انواع مغزها، مصرف لبنیات کم چرب، استفاده از منابع پروتئینی حیوانی و گیاهی و اضافه کردن فیبر بیش تر به رژیم غذایی با افزایش مصرف غلات کامل، سبزی ها و میوه ها، کاهش مصرف غذاهای با چربی ترانس و اشباع و افزایش مصرف چربی غیراشباع مانند روغن زیتون و کنجد، هم چنین استفاده از غذاهای غنی از امگا3، به ویژه ماهی های چرب و روغنی، گردو و داشتن تحرک بدنی مناسب و کنترل وزن نقش مهمی در سلامت سیستم تناسلی و حفظ و بهبود قدرت باروری در زنان و مردان دارد.
* آداب غلط فرهنگی در ایران که در امر تغذیه ی زنان اثر منفی می گذارند چیست؟ چه آداب جایگزینی برای این گونه موارد می توان در نظر گرفت؟
اغلب در جامعه می بینیم بعضی از خانواده ها برای احترام گذاشتن به بزرگ ترها، مختصر گوشت و میوه ی موجود در سفره را در اختیار آنان می گذارند؛ در حالی که بقیه ی افراد خانواده به ویژه کودکان، نوجوانان، دختران و زنان، به خصوص خانم های باردار و شیرده بیش تر به این مواد غذایی احتیاج دارند. هم چنین مادران معمولاً بهترین غذا را برای همسر و فرزند خود کنار می گذارند و خودشان به پایین ترین سطح غذا بسنده می کنند. با دادن آموزش های تغذیه ای لازم به زنان و آشناکردن آن ها با مواد غذایی اصلی و آگاه کردن شان از میزان نیازهای تغذیه ای افراد مختلف خانواده، با توجه به جنس و گروه سنی، می توان به الگوی تغذیه ی صحیح در خانواده رسید. هدف آموزش تغذیه تنها آگاه کردن مردم نیست؛ بلکه تلاش در ایجاد یک رفتار درست و تغییر عادت های غلط است؛ لذا در سایه ی آموزش های لازم و بحث درباره ی عادت های مختلف غذایی با لحاظ بسترهای فرهنگی موجود، می توان نکات مثبت و منفی این الگوهای غذایی را شناخته و به تدریج عادت های غلط فرهنگی را از بین برد و تغذیه ی سالم و اصولی را جایگزین تغذیه ی غلط کرد. خلاصه این که باید اتفاقی بیفتد که گروه های غذایی پنج گانه به میزان کافی و در زمان مناسب با توجه به نیاز افراد، به همه ی اعضای خانواده برسد و در مدیریت این مسئله، نقش مادر خانه، نقش درجه ی اول است.
انتهای خبر/